[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Obrazuje je tabela 4.Tabela 4Kategoryzacja celów wychowania (matryca do analizy)Cele: Kategorie podstawowepedagogiczne psychologiczne- ogólne - ogólneKategorie pomocnicze- parcjalne - parcjalne- etapowe - etapowekreatywneoptymalizująceminimalizującekorekcyjneKażdy wychowawca, chcący posłużyć się zamieszczonym w tablicy zestawem celów, może dla każdegoze swoich wychowanków lub grupy wychowanków opracować projekt działalności wychowawczej, zapeł-niając konkretną treścią celów poszczególne pozycje tabeli.Największych trudności, ze względu na stanwiedzy w tym zakresie, przysporzą mu cele psychologiczne.Rola celu wychowania w procesie wychowaniaW określonym procesie wychowania cele pedagogiczne i psychologiczne wychowania odgrywają rolęidentyczną.Można ją sprowadzić do trzech funkcji:1) wyodrębniającej,2) strukturalizującej (modelującej),3) kontrolnej.Charakteryzując proces wychowawczy zwracaliśmy przede wszystkim uwagę na funkcję wyodrębniają-cą poszczególne procesy wychowawcze spośród innych.Odbywa się to poprzez wyróżnienie celu swoistegodla danego procesu wychowawczego.Np.z całokształtu wychowania można wyodrębnić proces kształtowa-nia zainteresowań, proces społecznej aktywizacji, proces samowychowania itp.Każdy z tych procesów może trwać wiele lat, może być podejmowany przez wielu wychowawców, mo-że być procesem ciągłym i harmonijnym, a może być również procesem krótkotrwałym, podejmowanymtylko przez jednego wychowawcę; może być także procesem niespójnym, niezrównoważonym, niekonse-kwentnym.Są to jednak cechy drugorzędne.Bez względu na owe cechy, w całokształcie wychowania możnawyróżnić te wszystkie zabiegi, które mają na względzie realizację określonego celu wychowawczego, czy tow sensie pedagogicznym (projektu osobowości) np.zaktywizować społecznie, czy w sensie psychologicz-nym (warunku psychologicznego realizacji danego projektu), np.wytworzyć - w określonym stopniu - po-czucie osobistego bezpieczeństwa w sytuacjach społecznych.Całokształt zabiegów związanych z wywiera-niem wpływu wychowawczego w celu zrealizowania określonego celu daje się wyodrębnić właśnie dziękitemu celowi.Do badań nad całokształtem procesu wychowawczego, podporządkowanego jednemu celowi,wydziela się jednostki o spoistej strukturze czasowej, tzn.takie, które można badać, uwzględniając począteki koniec danego procesu lub jego sekwencję wybraną do badań.Ten techniczny zabieg nie zmienia faktu, żeproces wychowawczy stanowi zawsze jednostkę wyodrębnioną z całokształtu wychowania ze względu naokreślony cel wychowawczy i że posiada swoistą, określoną strukturę.Druga ważna funkcja celu wychowawczego - to jego funkcja modelująca całokształt procesu wycho-wawczego.Cel - projekt osobowości wychowanka, określa charakter interakcji, która zachodzi między wy-chowawcą a wychowankiem, wyznacza jakość doświadczeń, które ma nabyć wychowanek, decyduje o uru-chamianej klasie wpływu wychowawczego, o strukturze sytuacji wychowawczych, które po to, aby cały pro-ces był skuteczny, muszą być w stosunku do celu izomorficzne.W tym wypadku izomorfizm, zachodzącymiędzy tymi dwoma ogniwami procesu: celem i sytuacją, polega na wzajemnej odpowiedniości ich struktur.Struktura sytuacji musi uwzględniać te czynniki, które odpowiednio do celu kształtować będą wyniesio-ne z danej sytuacji doświadczenia.Dotyczyć to będzie treści tych doświadczeń, ich odpowiedniego nasyce-nia emocjonalnego, poznawczego, behawioralnego, ich wzajemnej relacji itp.Cel stanowi także wzorzec (matrycę) dla oceny uzyskanego wyniku.Jest to trzecia jego funkcja w pro-cesie wychowania: funkcja kontrolna.Z tych wszystkich względów problematyka celów wychowania, pozornie nie należąca do problematykipsychologii, staje się jej zagadnieniem, przedmiotem badań i refleksji.Psychologowie są bowiem zaintere-sowani precyzyjnym i zoperacjonizowanym formułowaniem celów wychowawczych przez wychowawców,na tyle oczywiście, na ile pozwala im na to ich świadomość wychowawcza.Statyczne i dynamiczne ujęcie celów wychowania oraz metody ich analizyCele w wychowaniu są na ogół formułowane statycznie, tzn.dotyczą stanu, który ma być osiągnięty, iich analiza (kategoryzacja psychologiczna czy analiza struktury - egzemplifikacja psychologiczna celu) pro-wadzi do stwierdzeń dotyczących tego,  co mamy osiągnąć".Dzieje się tak nawet wówczas, gdy podkreśla-ny jest ich charakter rozwojowy, wskazujący na tkwiącą w nich możliwość dalszego rozwoju.W tym sensiemówiliśmy dotychczas o ich dynamice, którą nazwijmy dynamiką rozwojową.W innym sensie mówimy o dynamice charakteryzującej cele psychologiczne.Mamy tu na uwadze dy-namiką osobowości.Cele psychologiczne są tak formułowane w swej dynamicznej postaci, że ujawniają siływewnętrzne założonych celów.Określają, jakie mechanizmy, warunki, czynniki psychiczne muszą być uru-chomione, aby dany pedagogiczny cel wychowania został zrealizowany.Nie nazywamy ich, za H.Muszyń-skim, instrumentalnymi, by nie mylić ich z warunkami pozapsychicznymi: organicznymi, społecznymi itp.dyrektywami czy zadaniami wychowawczymi, mającymi zapewnić realizację danego celu wychowawczego.Nie nazywamy ich też (za H.Muszyńskim) kon-trybutywnymi, ani zgodnie z moimi ustaleniami, parcjalny-mi czy etapowymi, bo ich istota jest różna od celów właściwych.Nie są to stany rzeczy, które mają być czę-ściowo lub etapowo osiągnięte, lecz warunki psychologiczne decydujące o sukcesie.Parcjalność czy etapo-wość nie odgrywają w ich charakterystyce podstawowej roli.Decyduje niezbędność ich wystąpienia dlaosiągnięcia celu, jakim jest projekt osobowości wychowanka.Pojęcie mechanizmów jest często nadużywane w różnych dziedzinach psychologii.Chcąc zatem bardziejjednoznacznie określić, na czym polega istota mechanizmów psychologicznych (a więc celów psychologicz-nych) w stosunku do celów wychowania, posłużę się innym terminem psychologicznym niż mechanizm.Bę-dzie to doświadczenie.Co prawda terminów jednoznacznie rozumianych w psychologii jest niewiele i mogęspotkać się z zarzutem, że jeden wieloznaczny termin zastępuję innym.Czynię to dlatego, że pojęcie do-świadczenia pozwala na bogatszą charakterystykę tak ważnego zjawiska, jakim są psychologiczne cele wy-chowania.Pojęcie doświadczenia każe założyć, że człowiek, który go nabywa, zetknął się aktywnie z konkretnymstanem rzeczy (faktem, problemem), że czynnie się do niego ustosunkował (zauważył, poznał, zastosował,wykorzystał), co doprowadziło do określonych przeżyć emocjonalnych (satysfakcja, lęk, niechęć itd.).W re-zultacie powstała w człowieku informacja o danym obiekcie (obiektach), mająca tendencję do odnawianiasię wobec podobnych obiektów albo w podobnych sytuacjach.Na przykład poziom poczucia bezpieczeństwa(niski, wysoki itd.) jest taką informacją (doświadczeniem) wyniesioną z różnych sytuacji społecznych, wktórych się człowiek znalazł, w których działał, które tak czy inaczej przeżył, wyprowadzając stąd odpo-wiednie wnioski, np.że ludzi nie trzeba się bać, że w grupie człowiekowi nic nie zagraża itp [ Pobierz całość w formacie PDF ]