[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Oni do havos la jenan sintezon: 9 agokarakterizata per objekto krono: = kron'ag'o, aû pli bonekron'ad'o, çar la ideo 9 ag: okupas tie çi lokon de sufikso,kaj ad estas la sola sufikso sinonima de la verba ideo 9 ag:.Cetere, la vortfamilio kron, kron'i, kron'ad'o estas tutesimila al la familio: re¸, re¸'i, re¸'ad'o (vidu §15).47VORT-TEORIOeLIBRORimarko 1.En verboj kun radiko neverba, kiel kron'i, najl'i,sang'i, flor'i, ktp., la naturo de la ago ne estas esprimita,kaj sekve la logika signifo de tiaj verboj estas pli-malpliduba; oni povas diri, ke tiuj vortoj iom pekas kontraû laprincipo de neceso.Aliflanke, se oni provus esprimi persufiksoj la naturon de la ago, oni ne povus trovi sufiksojntute taûgajn, eç se oni akceptus la sufiksojn uzatajn en lateknika lingvo (iz, if, ktp.).Se oni dirus ekzemple kron'iz'i,sang'if'i, ktp., anstataû kron'i, sang'i, ktp., tiuj formoj neestus pli bonaj, çar ili pekus kontraû la principo de sufiço,kiu estas tiel grava kiel la principo de neceso.Efektive, peruzo de sufiksoj tro precizaj, oni ne povas eviti la enkondu-kon de fremdaj ideoj, ne entenataj en la ideo esprimota, çarne ekzistas kaj ne povas ekzisti aparta sufikso por çiu spe-ciala ideo.Ekzemple, sufikso iz signifas 9 ÿmiri per: , 9 orna-mi per: ; nu, oni povas 9 kronizi (ornami per kronoj) tom-bon, çerkon: , aû 9 kronizi (ornami per krono) la pordon deluksa veturilo: , sed tiuj ideoj estas tute aliaj ol la ideo espri-mita per la vorto kroni.Resume, kiam la apliko de la du principoj de neceso kajde sufiço alkondukas al du eblaj formoj de la vorto kon-struata, unu formo minimuma, malpreciza, kaj unu formomaksimuma, tro preciza, oni prefere devas elekti la formonminimuman, çar ¸i estas la pli simpla, la pli malpeza kaj lapli konforma al la naturaj lingvoj kaj al principo de mini-muma peno.Tamen, la formon minimuman oni devas ak-cepti nur, se la kunteksto klarigas la signifon de la vorto.Enmala okazo la formo maksimuma estas konsilinda; sed, çarla nombro de sufiksoj ne estas sufiça por esprimi çiujn ide-48VORT-TEORIOeLIBROojn, oni povas uzi ankaû radikvortojn.Ekzemple la tro ela-stan signifon de la verbo ÿtoni oni povas precizigi per laformoj maksimumaj: ÿtonfrapi, ÿtontrafi, ÿtonpafi, ÿton-mortigi, ktp.Tiu elekto estas afero, tiom de stilo, kiom de logiko, çaren Esperanto la stilo sin montras ne nur en frazkonstruo,sed ankaû en vortkonstruo.Rimarko 2.Oni ne devas fari konfuzon inter 9 verbo: kaj9 radiko verba:.Ekzemple: kron'i estas verbo, kvankam ra-diko kron estas neverba, kaj restas neverba eç en la vortokron'i pro tio, ke simplaj vortoj estas elementoj nevarieblaj.En Esperanto la finaîoj estas memstaraj vortoj, do kron'iestas ne simpla vorto sed vorto kunmetita el du simplajvortoj: substantivo kron kaj verbo i, same kiel maÿin'skri-bi estas vorto kunmetita el substantivo maÿin kaj verboskribi.1Do, por ke vorto estu verbo, estas nenecese, ke çiuj ele-mentoj de la vorto estu verbaj; sufiças, ke ¸ia finaîo estuverba (ekz.: çirkaû'i); por ke vorto estu substantivo, sufi-ças, ke ¸ia finaîo estu substantiva (ekz.: çirkaû'o); por kevorto estu adjektivo, sufiças, ke ¸ia finaîo estu adjektiva(ekz.: çirkaû'a).49VORT-TEORIOeLIBRO§37.(Influo de la kunteksto)Sintezi la ideojn: 9 aîo konstruita: , 9 aîo konstruata: , 9 aîokonstruota:.Laû reg.10-a tiuj ideoj sintezi¸as en konstruit'aîo, kon-struat'aîo kaj konstruot'aîo, sed tiuj formoj estas iom pe-zaj, kaj se la kunteksto permesas, oni devas ilin mallongi-gi: se la ideo de 9 aîo: estas jam elvokata de la kunteksto, onipovas forîeti sufikson aî, kiel neutilan pleonasmon, kaj uzila simplajn participo-substantivojn konstruit'o, konstru-at'o, konstruot'o; se la ideo 9 tempa: kaj la ideo 9 pasiva:estas memevidentaj pro la kunteksto, oni povas forîeti laparticipajn sufiksojn kaj uzi la formon konstru'aîo, aû eçsimple konstru'o kiel en la ekzemplo de §22.Tamen, se la 9 konstruaîo: estas io materia, preferindeestas konservi la konkretigan sufikson aî, çar objekto ma-teria estas la plej alta grado de konkreto, kaj la formo kon-stru'o (9 ago konstrui: ) estas tro abstrakta.Kontraûe, se oniparolas pri io konkreta sed ne materia, ekzemple 9 vort-konstruaîo: , la formo vortkonstruo estas sufiçe taûga, çar¸i signifas ne nur 9 ago konstrui: sed ankaû 9 rezulto de laago konstrui:.1 Ankaû en Franca lingvo la vorto couronn'er estas vortokunmetita el substantivo couronn(e) kaj verbo er.En Anglalingvo oni esprimas la verban ideon i per vorteto to; oni havasdo laû reg.10-a., (Fr.) couronn'er = kron'i = i kron = (A.) tocrown.50VORT-TEORIOeLIBRO§38.(Komparo kun la naturaj lingvoj)Sintezi, en Franca lingvo, la ideon: 9 Français de Lyon:.La vorteton de oni povas flankelasi, çar ¸i esprimas simplela rilaton inter la du partoj de la kunmetota vorto.Do, laûreg [ Pobierz caÅ‚ość w formacie PDF ]