[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Oni do havos la jenan sintezon: 9 agokarakterizata per objekto krono: = kron'ag'o, a� pli bonekron'ad'o, �ar la ideo 9 ag: okupas tie �i lokon de sufikso,kaj ad estas la sola sufikso sinonima de la verba ideo 9 ag:.Cetere, la vortfamilio kron, kron'i, kron'ad'o estas tutesimila al la familio: re�, re�'i, re�'ad'o (vidu �15).47 VORT-TEORIOeLIBRORimarko 1.En verboj kun radiko neverba, kiel kron'i, najl'i,sang'i, flor'i, ktp., la naturo de la ago ne estas esprimita,kaj sekve la logika signifo de tiaj verboj estas pli-malpliduba; oni povas diri, ke tiuj vortoj iom pekas kontra� laprincipo de neceso.Aliflanke, se oni provus esprimi persufiksoj la naturon de la ago, oni ne povus trovi sufiksojntute ta�gajn, e� se oni akceptus la sufiksojn uzatajn en lateknika lingvo (iz, if, ktp.).Se oni dirus ekzemple kron'iz'i,sang'if'i, ktp., anstata� kron'i, sang'i, ktp., tiuj formoj neestus pli bonaj, �ar ili pekus kontra� la principo de sufi�o,kiu estas tiel grava kiel la principo de neceso.Efektive, peruzo de sufiksoj tro precizaj, oni ne povas eviti la enkondu-kon de fremdaj ideoj, ne entenataj en la ideo esprimota, �arne ekzistas kaj ne povas ekzisti aparta sufikso por �iu spe-ciala ideo.Ekzemple, sufikso iz signifas 9 �miri per: , 9 orna-mi per: ; nu, oni povas 9 kronizi (ornami per kronoj) tom-bon, �erkon: , a� 9 kronizi (ornami per krono) la pordon deluksa veturilo: , sed tiuj ideoj estas tute aliaj ol la ideo espri-mita per la vorto kroni.Resume, kiam la apliko de la du principoj de neceso kajde sufi�o alkondukas al du eblaj formoj de la vorto kon-struata, unu formo minimuma, malpreciza, kaj unu formomaksimuma, tro preciza, oni prefere devas elekti la formonminimuman, �ar �i estas la pli simpla, la pli malpeza kaj lapli konforma al la naturaj lingvoj kaj al principo de mini-muma peno.Tamen, la formon minimuman oni devas ak-cepti nur, se la kunteksto klarigas la signifon de la vorto.Enmala okazo la formo maksimuma estas konsilinda; sed, �arla nombro de sufiksoj ne estas sufi�a por esprimi �iujn ide-48 VORT-TEORIOeLIBROojn, oni povas uzi anka� radikvortojn.Ekzemple la tro ela-stan signifon de la verbo �toni oni povas precizigi per laformoj maksimumaj: �tonfrapi, �tontrafi, �tonpafi, �ton-mortigi, ktp.Tiu elekto estas afero, tiom de stilo, kiom de logiko, �aren Esperanto la stilo sin montras ne nur en frazkonstruo,sed anka� en vortkonstruo.Rimarko 2.Oni ne devas fari konfuzon inter 9 verbo: kaj9 radiko verba:.Ekzemple: kron'i estas verbo, kvankam ra-diko kron estas neverba, kaj restas neverba e� en la vortokron'i pro tio, ke simplaj vortoj estas elementoj nevarieblaj.En Esperanto la fina�oj estas memstaraj vortoj, do kron'iestas ne simpla vorto sed vorto kunmetita el du simplajvortoj: substantivo kron kaj verbo i, same kiel ma�in'skri-bi estas vorto kunmetita el substantivo ma�in kaj verboskribi.1Do, por ke vorto estu verbo, estas nenecese, ke �iuj ele-mentoj de la vorto estu verbaj; sufi�as, ke �ia fina�o estuverba (ekz.: �irka�'i); por ke vorto estu substantivo, sufi-�as, ke �ia fina�o estu substantiva (ekz.: �irka�'o); por kevorto estu adjektivo, sufi�as, ke �ia fina�o estu adjektiva(ekz.: �irka�'a).49 VORT-TEORIOeLIBRO�37.(Influo de la kunteksto)Sintezi la ideojn: 9 a�o konstruita: , 9 a�o konstruata: , 9 a�okonstruota:.La� reg.10-a tiuj ideoj sintezi�as en konstruit'a�o, kon-struat'a�o kaj konstruot'a�o, sed tiuj formoj estas iom pe-zaj, kaj se la kunteksto permesas, oni devas ilin mallongi-gi: se la ideo de 9 a�o: estas jam elvokata de la kunteksto, onipovas for�eti sufikson a�, kiel neutilan pleonasmon, kaj uzila simplajn participo-substantivojn konstruit'o, konstru-at'o, konstruot'o; se la ideo 9 tempa: kaj la ideo 9 pasiva:estas memevidentaj pro la kunteksto, oni povas for�eti laparticipajn sufiksojn kaj uzi la formon konstru'a�o, a� e�simple konstru'o kiel en la ekzemplo de �22.Tamen, se la 9 konstrua�o: estas io materia, preferindeestas konservi la konkretigan sufikson a�, �ar objekto ma-teria estas la plej alta grado de konkreto, kaj la formo kon-stru'o (9 ago konstrui: ) estas tro abstrakta.Kontra�e, se oniparolas pri io konkreta sed ne materia, ekzemple 9 vort-konstrua�o: , la formo vortkonstruo estas sufi�e ta�ga, �ar�i signifas ne nur 9 ago konstrui: sed anka� 9 rezulto de laago konstrui:.1 Anka� en Franca lingvo la vorto couronn'er estas vortokunmetita el substantivo couronn(e) kaj verbo er.En Anglalingvo oni esprimas la verban ideon i per vorteto to; oni havasdo la� reg.10-a., (Fr.) couronn'er = kron'i = i kron = (A.) tocrown.50 VORT-TEORIOeLIBRO�38.(Komparo kun la naturaj lingvoj)Sintezi, en Franca lingvo, la ideon: 9 Fran�ais de Lyon:.La vorteton de oni povas flankelasi, �ar �i esprimas simplela rilaton inter la du partoj de la kunmetota vorto.Do, la�reg
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
