[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Odchodzenie od stalinizmu w czystym wydaniu dokonywało się stopniowo(lecz z przyspieszeniami) przez dłuższy czas.Forma, w jakiej doszedł doskutku "przełom paz
dziernikowy" - z masową mobilizacją wielu warstwspołecznych, napięciem dni VIII Plenum, reperkusjami agresji ArmiiRadzieckiej na Węgrzech - spowodowała, iż odczuwany był on jako cośznacznie więcej niż "zmiana kursu" i wymiana ekipy rządzącej.Przez znacznączęść społeczeństwa uważany był za daleko idące i nieodwracalneprzekształcenie całego systemu.Utożsamiany był on z terrorem, nachalnąkontrolą nad całym życiem publicznym i społecznym, ingerencją w życieprywatne, pogardą i niszczeniem tradycji narodowych, wyrzeczeniami i biedą,poniżającą uległością wobec "Ruskich" i rezygnacją z suwerenności państwa.Gomułka, który to wszystko publicznie potępił, stał się uosobieniem - igwarantem - odmiany losu: jednostek i narodu.A także gwarantem ciągłościustrojowej, gdyż narastającą od wiosny 1956 r.wielką falę powodziowązdołano zatamować i nie dopuszczono, aby zerwała - jak na Węgrzech -przegrody.Rozdział V.
Realny socjalizm: rządy silnej rękiStabilizacja i konsolidacjaPaz
dziernik był podwójnym zwycięstwem Władysława Gomułki: osobistym -gdyż stał się niekwestionowanym przywódcą - i politycznym - gdyż zachowanezostały zarówno zasady, na których opierał się jego światopogląd, jak iinstrumenty, dzięki którym mógł wcielać go w życie.Instrumenty te byłykształtowane w latach, w których charyzmatyczny triumfator VIII Plenumnależał do wąskiej elity rządzącej (1944-1948), ale proces ichdoskonalenia przypadł na okres, kiedy został on całkowicie odsunięty odżycia publicznego (1948-1956), a nawet uwięziony (1951-1954).Niektóre znich były więc w pewnym sensie tworzone przeciw Gomułce (np.BiuroSpecjalne i X Departament MBP).Wprawdzie w ciągu paru lat poprzedzającychspontaniczne śpiewy Sto lat, sto lat, które stały się doraz
nym hymnemPaz
dziernika, następowało demontowanie - a raczej stępianie ostrza -niektórych spośród owych instrumentów, niemniej szkielet systemu przetrwałzawirowania, które nastąpiły zarówno po śmierci Stalina, jak i powstrząsach spowodowanych przemówieniem Chruszczowa na XX Zjez
dzie KPZR.Podstawowymi elementami tej konstrukcji były: hegemonia partiikomunistycznej, która opanowała cały aparat państwowy i zbudowała strukturęuzależnionych od niej organizacji; "centralizm demokratyczny" tworzący ztej partii hierarchicznie zarządzaną machinę; legitymizacja obu tychczłonów przez utopijną wizję zbudowania "królestwa wolności",sprawiedliwości społecznej i dobrobytu, którą uzupełniało wytrwaleupowszechniane przekonanie, iż w istniejącym układzie sił na świecie tylkopartia komunistyczna może być gwarantem bytu narodowego.Aczkolwiek Gomułka oskarżony był w 1948 r.o odstępstwo od ideologicznejortodoksji, "odchylenie", które uosabiał, mieściło się w obrębie doktryny idotyczyło co najwyżej taktyki.Toteż było naturalne - choć dla znacznejczęści społeczeństwa, a nawet radykalnych środowisk, które włożyły tyleenergii i emocji w popieranie b.sekretarza generalnego PPR, zaskakujące -iż Gomułka nie tylko nie odrzucił elementów legitymizacyjnych systemu, aletakże podstawowych składników jego fizycznej skuteczności (hegemoniiscentralizowanej partii).Osiągnięcie pełnej stabilizacji i sterowalnościzabrało jednak nieco czasu, a okres ten nazywany bywa zwykle "odchodzeniemod Paz
dziernika".Działania swe Gomułka przeprowadził zręcznie i unikając poważniejszychwstrząsów, choć nie były one bynajmniej łatwe."Odnowa", ku którejzmierzał, odbywać się musiała bowiem równocześnie - lub niemal równocześnie- na dwóch co najmniej ważnych płaszczyznach: wewnętrznej, czyli napoziomie partii komunistycznej, i zewnętrznej, czyli na poziomiespołeczeństwa.Było być może pewnym paradoksem, że na tej drugiejpłaszczyz
nie stosunkowo szybciej osiągnął sukces, aczkolwiek niezbyttrwały, gdy na pierwszej sytuacja była w pewnym sensie odwrotna.W 1970 r.okazało się, że społeczeństwo odrzuca jego osobę (i politykę), natomiastzakończona w 1968 r.pacyfikacja nieortodoksyjnych nurtów w partii okazałasię skuteczna co najmniej do schyłku lat 70., kiedy Gomułka dożywał swoichdni na wilegiaturze.Z największym, jak można sądzić, entuzjazmem spotkały się eksponowaneprzez Gomułkę aspiracje do niezależności od Moskwy, choć w istocie chodziłomu nie tyle o całkowitą niepodległość, ile o nowe określenie stosunkówmiędzypaństwowych - szczególnie w dziedzinie gospodarczej - orazrespektowanie "polskiej specyfiki".Niewątpliwy sukces w skaliogólnospołecznej zapewniły nowej ekipie zarówno podejmowane przez niąkonkretne działania, jak i - może nawet przede wszystkim - ogólna atmosferapowstała po definitywnym odstąpieniu od stalinowskiego modelu powszechnegoterroru i wszechogarniającej kontroli.Po tamtych latach poczucieosobistego bezpieczeństwa było wartością niezwykle cenną, a kontynuowanieprzez Gomułkę kroków podejmowanych już wcześniej gwarantowałonieodwracalność zmian.Z partyjnych i państwowych funkcji odwoływani byli kolejni realizatorzy"błędów i wypaczeń" (wykluczenie z PZPR m.in.Bermana i Radkiewicza w maju,wysokie wyroki na Romkowskiego, Różańskiego i Fejgina w listopadzie 1957r.).Służba Bezpieczeństwa (SB), która zastąpiła osławioną "bezpiekę",została w terenie podporządkowana - przynajmniej formalnie - komendantomMO.Z więzień wyszli nieomal wszyscy skazani za działalność polityczną,odbywały się procesy rehabilitacyjne.Zreorganizowano też Główny ZarządInformacji, powołując bardziej tradycyjną Wojskową Służbę Wewnętrzną.Z obusłużb zniknęli radzieccy doradcy.Wprawdzie centrum dyspozycji politycznejnie dopuściło do niezależności sędziów (i sądów), ale - zwłaszcza odprocesów "za wydarzenia poznańskie" - ingerencja była znacznie bardziejdyskretna i w zasadzie dotyczyła wyroków o nadużycia gospodarcze, któreakceptowane były przez społeczeństwo.Szersze niż dotychczas stało się poledziałania adwokatów.Podobne skutki pociągnęło za sobą odejście -zapoczątkowane także przed Paz
dziernikiem - od agresywnej propagandy"antyimperialistycznej", która przez wiele lat wzmagała niepokój społecznyi nieraz była (słusznie) łączona z nieustanną aktywnością organów przymusu.Ważnym czynnikiem kształtującym nastroje było zaprzestanie zarównobezpośrednich ataków na Kościół, jak i pewne uspokojenie państwowejpropagandy ateistycznej.Kontynuowany był także "manewr gospodarczy", nieśmiało rozpoczęty jeszczew 1954 r.Wydatnie zmniejszono wysiłek inwestycyjny i akumulacja nieprzekraczała wskaz
ników z 1949 r.Wzrosły nakłady na przemysł produkującydobra konsumpcyjne [ Pobierz całość w formacie PDF ]