[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Według Bronisława Baczki utopia to przede wszystkimgra intelektualna o rozmachu, który zapewnić może tylko środowiskofikcjonalne76. Pakt utopijny 77 (analogiczny do paktu fikcjonalnego i in-nych często omawianych umów78 fundujących literackość) podjęty przezuczestników gry zapewnia izolację od polityki i doraz
nych celów.73Janusz Lalewicz, powołując się na koncepcję gry autorstwa Rogera Caillois, komu-nikację literacką określa jako ludyczną.J.Lalewicz, Mimetyzm i problem naśladowaniaw komunikacji literackiej, [w:] Tekst i fabuła, Cz.Niedzielski (red.), Wrocław 1979, s.46--47.Autor wyraz
nie zaznacza opozycję między dziedzictwem kultury europejskiej, któreprzypisuje literaturze  poznanie, moralność, metafizykę czy ideologię , a faktyczną lu-dycznością literatury.74C.S.Lewis, Utopia, [w:] Twentieth Century Interpretations of Utopia.A Collectionof Critical Essays, W.Nelson (red.), New Jersey 1968, s.66-69.75B.Baczko, Wyobrażenia społeczne, dz.cyt., s.88.76Nawet Jerzy Szacki, który rehabilituje utopię, wynosząc ją do uniwersalnej postawyżyciowej, pozwala sobie na następującą uwagę:  Na niewiedzę tę [narrator eksponuje niewie-dzę na temat umiejscowienia wyspy  M.M.L.] trzeba jednak zwrócić uwagę, ponieważ jestona ważnym elementem gry zwanej utopią , J.Szacki, Spotkania z utopią, dz.cyt., s.66.77Tamże, s.86.78Por.np.A.Martuszewska, Powieść i prawdopodobieństwo, Kraków 1992.40Najciekawszy jednak argument na rzecz fikcjonalnej gry utopijnejma charakter suplementarny, oparty jest na analizie okołotekstowej gryhumanistów zawartej w listach i poematach Tomasza More a i PeteraGilesa79.Autorzy  bawią się w interpretację Utopii pozostając w gra-nicach jej myślenia, w konsekwencji jej fikcjonalności.Włączają tymsamym pozaliterackie teksty, którym przypisujemy asertoryczność,w grę utopijnego dyskursu. More seems to suggest that there is a spiritof truth which goes beyond mere fact; in fact, he may be hinting ata concept of fiction 80.Trudno odnalez
ć granice między interpretacją,uczestnictwem w grze a udawaniem powagi.Jerome Busleiden waha się(używa sformułowań typu  jeśli wierzymy w tę historię ), GuillaumeBud� przypisuje odpowiedzialność autorowi  More owi, a Giles piszewiersze w języku Utopian81.Rozmywanie granic między mówieniemserio a ironią okazuje się techniką kreacji utopijnej, która dość łatwowchłania własne interpretacje.Giles wyprzedza nawet dużo póz
niejszekoncepcje wiedzy narracyjnej! W liście do Busleidena rozmywa grani-ce fikcyjności postaci literackiej:  For we hear various stories about him,some people asserting that he died on the way home 82.Jak konkludujeCotton, wypowiedz
ta:  displays the principle of dubiety paradoxicallyenhancing verisimilitude: so much is unsure in the world, much of whatwe think we know we get merely through rumor, etc. 83.Wszystko tonie przeszkadza, ułatwia nawet humanistom dyskusję w listach na  po-ważne tematy polityczne i gospodarcze.Philip Abbott słusznie wiąże powagę przypisywaną utopiom (kojarzo-ną ze znużeniem w czasie lektury) z ich wymiarem tematycznym, ideo-wym, czyli groz
nym  z perspektywy antyutopijnej  dążeniem do reali-zacji doskonałego społeczeństwa, a to przecież byłoby zadanie, w którymnie ma miejsca na próżne zabawy.Nie można zmazać tego piętna powagi,79Omówienie tej twórczości w artykule W.T.Cottona, Five-fold Crisis in  Utopia ,dz.cyt., s.57-64 (rozdziały zatytułowane  Humanists at Play in the Parerga oraz  Play-ing the Humanists Game via Extrapolation ).80Tamże, s.58.81Tamże, s.59.82Tamże, s.60.83Tamże.41które nadało utopii rozgłos:  The utopian defense of her playfulness mustrest on the assertion of some space between her amusements and her po-litical aims 84.Trzeba jednak pamiętać, że Utopia  jest wypełniona grąsłów na temat nieistnienia utopii 85 (poczynając oczywiście od złożeniaou-topos).Abbott akceptuje utopię, natomiast antyutopijność traktujejako jej uproszczone odczytanie, akcentujące tylko powagę utopijnychidei.Przypisuje utopii poznawczą doniosłość, włączając ją w ramy  teoriipolityki (a raczej  teoretyzowania na tematy polityczne : political the-orizing).Czyni to przyznając jednak wprost, że tego stanowiska należybronić.Dopiero  połączenie żartobliwości (playfulness) z powagą (ear-nestness) trafia w istotę utopii.Abbott nie pisze o fikcji wprost, zauważajednak istotowy charakter strefy wolności zapewnianej przez swoistośćsytuacji komunikacyjnej (tworzonej przez grę wyobraz
ni, wrażliwość naludyczny charakter utopijnej kreacji (sensibility of playfulness) ze stronyodbiorcy), która pozwala autorowi na umieszczenie projektu w ramach królestwa wyobraz
ni (imaginative realm).Wciąż jednak walor poznaw-czy jest najistotniejszy, bowiem gra utopii nie może przesłonić jej meta-politycznego wymiaru:  Yet if the utopian author encloses his proposalstoo completely within a zone of playfulness, he risks dissolving his politi-cal project into a realm of pure fancy 86.Wysoka świadomość fikcyjności wśród pisarzy utopijnych ma swez
ródło w hybrydyczności utopii, połączeniu dialogu platońskiego i opo-wieści podróżniczej87.Zgorzelski dodaje jeszcze wierszowaną satyrę84P.Abbott, Utopians at Play,  Utopian Studies 2004, nr 1, s.50.85Tamże, s.49:  More s Utopia is stuffed with puns on the non-existence of utopia.Obok gier słownych Abbott wskazuje na grę w odniesienia do rzeczywistości (lokalizacjaUtopii wydaje się pokrywać z realnym umiejscowieniem Anglii).Czytelnik waha się mię-dzy możliwościami odczytania dzieła More a jako alegorii, prognozy, satyry czy politycz-nego programu.86Tamże, s.58.87C.Ferns, Narrating Utopia: Ideology, Gender, Form in Utopian Literature, Liver-pool 1999, s.13 (cyt.za: V.Hollinger, Old Dreams, New Stories,  Science Fiction Studies2000, nr 3).Podobnie L.C.Khanna w pracy o Looking Backward Bellamy ego:  Utopianfiction is a hybrid genre, and Edward Bellamy, one of the great utopists, worked its inherentcontradictions into a text of surprising social and political power.L.C.Khanna, The Textas Tactic:  Looking Backward and the Power of the Word, [w:] Looking Backward, 1988--1888: Essays on Edward Bellamy, dz.cyt., s.37.42rzymską, choć odnosi ją do pierwszej części dzieła More a poświęco-nej analizie sytuacji ówczesnej Europy (taka ekspozycja negatywnegoodniesienia będzie w następnych utopiach zdecydowanie redukowana).Wykorzystanie utrwalonych gatunków służy, zdaniem Zgorzelskiego,podkreśleniu opozycji literatura stosowana  fikcja literacka88.Ewolucja gatunku utopii i jego pochodnych (antyutopii, dystopii, hetero-topii) przebiega według reguł metafikcji: balansuje między wyobrażeniemrealizacji wizji, która wcześniej istniała jedynie na papierze, a umownością.Metafikcjonalne rozwiązania fabularne pojawiają się często w dystopiach,a sprzyja im zainteresowanie językiem89, możliwościami opisu i kreacjispołeczeństwa poprzez język.Przerysowanie, karykaturalność i hiperbo-lizacja to częste środki w kreacji antyutopijnej i dystopijnej.Rzadko jed-nak metafikcja przybiera tu formę autorefleksji, zwerbalizowanego dys-kursu na temat fikcji, możliwości rozwoju zdarzeń lub snucia opowieści90.Tutaj będzie to raczej gra możliwościami mówienia serio w obliczu dośćswobodnej rozgrywki pomiędzy fikcyjnymi modelami społeczności [ Pobierz całość w formacie PDF ]