[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Ale nigdy nie przychodziło mu na myśl, że w obronie prawdy mógłby się posłużyć innymi środkami niż inteligencja.Nigdy nie przyszło na myśl Akwinacie użyć Akwinaty jako oręża.Nigdy nie korzystał z przywilejów rodu i wychowania czy przewagi umysłu lub ciała, by pognębić przeciwnika w dyskusji.Słowem, należał do lat nieświadomości umysłowej, do epoki niewinności intelektualnej, która była bardzo intelektualna.Tymczasem Luter otworzył nową erę opieraniasię na rzeczach nie wyłącznie intelektualnych.Nie chodzi tu o pochwałę czy naganę, nie chodzi o to, czy powiemy, że była to silna osobowość, czy powiemy, że był kimś w rodzaju awanturnika.Kiedy cytując Pismo święte wstawił czasem wyraz, którego tam nie było, krzyczał na oponentów: „Powiedzcie im, że doktor Marcin Luter tak chce!” Nazywamy to dzisiaj osobowością.Nieco później określono to jako oddziaływanie psychologiczne.Ale jeszcze później nazywano to reklamą czy umiejętnością handlu.Lecz nie mówimy tu o korzyściach czy wadach tego systemu.Należy tylko powiedzieć o tym wielkim augustiańskim pesymiście, że nie tylko ostatecznie zatryumfował nad Aniołem Scholastyki, lecz że w bardzo rzeczywistym sensie przyczynił się do utworzenia nowego świata.Zniszczył rozum i podstawił na jego miejsce sugestię.Mówi się, że wielki reformator publicznie spalił Sumę teologiczną i dzieła Akwinaty, wraz z płonącym stosem takich ksiąg i książka niniejsza może znaleźć swój koniec.Mówią, że bardzo trudno spalić książkę: było też zapewne bardzo trudno spalić taką górę ksiąg jak te, które były wkładem Dominikanina w wielkie dyskusje chrześcijaństwa.W każdym razie jest coś okropnego i apokaliptycznego w takim zniszczeniu, szczególnie gdy pomyślimy o encyklopedycznym bogactwie zgromadzonych tam wiadomości społecznych, moralnych i teoretycznych.Wszystkie te ściśle ułożone definicje wykluczające tyle błędów i krańeo-wości, wszystkie te szerokie i zrównoważone sądy o konfliktach wierności albo o wyborze między różnego rodzaju złem, wszystkie te li-beralne rozważania o granicach rządu albo0 właściwych warunkach sprawiedliwości, wszystkie rozróżnienia między używaniem i nadużywaniem własności prywatnej, wszystkie prawa i wyjątki dotyczące wielkiego zła wojny, wszystkie ustępstwa na rzecz słabości ludzkiej1 wszystkie starania o ludzkie zdrowie, cała ta masa średniowiecznego humanizmu kurczyła się, skręcała w dymie na oczach swego nieprzyjaciela, a ten wielki namiętny wieśniak posępnie się tym radował; bo oto przeminął czas intelektu.Sentencja po sentencji płonęły, i sylo-gizm po sylogizmie, złote maksymy przemieniały się w złote płomienie w ostatniej i umierającej chwale wszystkiego, co było niegdyś wielką mądrością Greków.Wielka centralna synteza dziejów, która miała spoić swym ogniwem starożytny świat ze współczesnym, poszła z dymem i dla połowy świata zginęła zapomniana jak dym.Przez pewien czas zdawało się, że to zniszczenie było ostateczne.Wyraz jego znajdujemy w zdumiewającym fakcie, że (na Północy) nowocześni ludzie mogli jeszcze pisywać historie filozofii, gdzie filozofia się kończyła z ostatnimi małymi sofistami Grecji i Rzymu i nie słychać nic o niej aż do ukazania się takiego trzeciorzędnego filozofa jak Franciszek Bacon.A jednak ta mała książeczka, która przypuszczalnie nie przyda się na nic więcej ani żadnej innej wartości mieć nie będzie, zaświadczy przynajmniej o tym, że przypływ jeszcze raz odwrócił kierunek swych wód.Czterysta lat przeminęło i ta książka — jak mam nadzieję (a szczęśliwy jestem, że mogę rzec, iż w to wierzę) — zginie i będzie zapomniana w powo-dzi lepszych książek o św.Tomaszu, które obecnie płyną z każdej drukarni w Europie, a nawet w Anglii i Ameryce.W porównaniu z takimi książkami jest to oczywiście bardzo drobna i amatorska praca.Ale zapewne jej nie spalą, a gdyby tak się stało, będzie to tylko zaledwie dostrzegalna przerwa w ciągle płynącej masie nowych i wspaniałych dzieł codziennie poświęcanych philosophiae perenni, filozofii wieczystej [ Pobierz całość w formacie PDF ]